Voeding bij alvleesklierkanker
Over dit onderzoek
Aan het Amsterdams Medisch Centrum (AMC) is een driejarig onderzoek gestart naar de voedingsaanpak bij alvleesklierkanker. Dit onderzoek richt zich in het bijzonder op het verbeteren van de voedingsstatus van de patiënt door de behandelaren arts en diëtist.
Het doel hierbij is een betere kwaliteit van leven en het vergroten van de overlevingskansen bij alvleesklierpatiënten. Alvleesklierkanker is een van de meest agressieve vormen van kanker. Door de ziekte ontstaat er al snel ongewild afvallen dat uiteindelijk voor ondervoeding zorgt. Dit geeft verzwakking. Hierdoor is het vaak niet mogelijk om de normale dingen te kunnen doen, laat staan een zware behandeling te starten of af te maken. Een juiste behandeling kan dat soms voorkomen en daarmee bijdragen aan een Langer Beter Leven voor mensen met alvleesklierkanker.
Dit onderzoek is inmiddels afgerond.
update augustus 2021
Eindverslag voeding bij alvleesklierkanker
Uit het eindverslag komt de volgende uitkomst: ‘De verwachte primaire uitkomst is een verbetering van de 1-jaarsoverleving met 10%. Deze uitkomst is gebaseerd op gelijktijdige toename in het gebruik van chemotherapie en overleving, gebruik van nieuwere chemotherapie behandelingen en verschillen in geobserveerde 1-jaarsoverleving (van 17% tot 23%) van mensen met alvleesklierkanker in de verschillende regio’s in Nederland. Wij verwachten de verschillen tussen regio’s gelijk te trekken, maar ook de 1-jaarsoverleving te verbeteren in centra die reeds een hoge 1-jaarsoverleving hebben. Samen zal dit leiden tot een toename van 10% in 1-jaarsoverleving. Secundaire uitkomsten en verwachtingen voor de toekomst zijn onder andere verbetering van kwaliteit van leven, 3- en 5-jaarsoverleving, en verbetering of beter gebruik van de toevoeging van verteringsenzymen.’
Het onderzoek en de uitkomsten passen goed bij de filosofie van het NFtK dat staat voor het vergroten van de overlevingskansen en het verbeteren van de levenskwaliteit voor mensen met kanker.
Update maart 2021
Anouk Latenstein, arts-onderzoeker Amsterdam UMC, locatie AMC is gepromoveerd op haaar proefschrift “Evaluation and improvement of nationwide practice in pancreatic and periampullary cancer”. Hierin wordt de landelijke praktijk van de behandeling van alvleesklierkanker beschreven en worden de uitkomsten na alvleesklierchirurgie uiteengezet.
Update november 2019
Anouk Latenstein, arts-onderzoeker Amsterdam UMC, locatie AMC
In Nederland worden jaarlijks ongeveer 2500 nieuwe patiënten met de ziekte alvleesklierkanker gediagnosticeerd.
Lees meer
De alvleesklier maakt onder andere enzymen die zorgen voor de vetering van vetten, koolhydraten en eiwitten. Door alvleesklierkanker kan het gebeuren dat het afvoerbuisje naar de darmen dicht wordt gedrukt door de tumor en dat de alvleesklierenzymen niet of onvoldoende in de darm terecht komen. Een tekort aan alvleesklierenzymen kan ook veroorzaakt worden doordat de alvleesklier deels is verwijderd bij een operatie. Een tekort aan deze enzymen heeft consequenties voor de vertering, met name voor de vetering van vetten. Er kunnen klachten ontstaan van vette, stinkende ontlasting, buikkrampen en winderigheid. Uiteindelijk ontstaat ook gewichtsverlies en worden nutriënten onvoldoende opgenomen. De behandeling voor het tekort aan alvleesklierenzymen is het gebruik van capsules waarin deze enzymen zitten. Relatief simpel zou u denken, maar toch zijn er een aantal knelpunten.
Ten eerste, hebben we geïdentificeerd dat te weinig patiënten deze alvleesklierenzymen daadwerkelijk krijgen voorgeschreven. Ten tweede, is er onderzocht dat patiënten die alvleesklierenzymen slikken deze vaak op een verkeerde manier gebruiken, bijvoorbeeld niet op het goede moment. Beide problemen zijn cruciaal voor een goede behandeling van een tekort aan alvleesklierenzymen en daarom hebben we een landelijke awareness campagne opgericht. Tijdens deze campagne benaderen we alle ziekenhuizen in Nederland en leggen we het belang van alvleesklierenzym suppletie uit. Tevens benadrukken we dat patiënten vaak onvoldoende uitleg krijgen over de juiste inname van enzymen en adviseren we om patiënten daarvoor door te verwijzen naar een diëtist of verpleegkundig specialist die hier ervaring mee heeft.
Het doel van deze campagne is dat bij alle patiënten wordt overwogen om alvleesklierenzymen voor te schrijven en dat de behandeling per patiënt geïndividualiseerd wordt met een uitleg op maat. We hopen hiermee een positieve invloed te hebben op de kwaliteit van leven van patiënten met alvleesklierkanker.
Het onderzoek naar voeding bij alvleesklierkanker
Aan het Amsterdams Medisch Centrum (AMC) is een driejarig onderzoek gestart naar de voedingsaanpak bij alvleesklierkanker.
Lees meer
Dit onderzoek richt zich in het bijzonder op het verbeteren van de behandeling met enzympreparaten. Het NFtK hecht veel waarde aan dit onderzoek en gaat het ondersteunen met een bedrag van € 110.000,-.
Het NFtK steunde al eerder onderzoek naar de voedingsproblematiek bij mensen met alvleesklierkanker. Dit onderzoek, dat in 2015 aan het VU Medisch Centrum in Amsterdam startte, resulteerde in verschillende wetenschappelijke artikelen. Een van deze artikelen wierp een scherper licht op de oorzaken van ongewild afvallen en ondervoeding bij mensen met alvleesklierkanker.
Gewichtsverlies moet tijdig ondervangen worden
Anouk Latenstein is arts-onderzoeker aan het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Zij werkt aan het door het NFtK gesteunde onderzoek naar enzymentekort en ongewenst afvallen bij alvleesklierkankerpatiënten. Dit onderzoek wordt uitgevoerd onder leiding van hoogleraar chirurgie Marc Besselink. We vroegen Anouk een beeld te schetsen van de problematiek.
Lees meer
Alvleesklierkanker kent een slechte prognose. Niet veel mensen overleven de ziekte. Wat betekent dit voor artsen?
‘Na vijf jaar is nog slechts vijf procent van de patiënten in leven. Vanwege deze geringe overlevingskansen is het belangrijk om altijd te streven naar hoogwaardige oncologische zorg. En daar hoort naast de tumorgerichte behandeling ook een optimalisering van de voedingsstatus bij. Die is juist heel belangrijk om patiënten betere overlevingskansen en een betere kwaliteit van leven te bieden.’
Kanker in de alvleesklier gaat gepaard met enzymentekort. Hoe zit dat precies?
‘De alvleesklier produceert enzymen die helpen bij de vertering van voedsel en hormonen die de suikerhuishouding reguleren. Een zeer groot deel van de patiënten met alvleesklierkanker heeft een tekort aan deze enzymen. Dat komt doordat de afvoergang van de alvleesklier geblokkeerd is. Ook na een alvleesklierkankeroperatie ontstaat vaak een enzymentekort doordat de alvleesklier deels is verwijderd. Het is dus belangrijk dat deze patiënten voldoende enzymen aangeboden krijgen. Hier gaat ons onderzoek in detail op inzoomen.’
Een tweede probleem dat bij veel van deze patiënten speelt, is ongewenst gewichtsverlies. Wat kun je daartegen in stelling brengen?
‘Een tumor verbruikt veel energie, terwijl patiënten juist hun energie hard nodig hebben om weerbaar te zijn voor de behandelingen. Daarom moet hun gewicht op peil blijven.
Een slechte voedingstoestand geeft voor de patiënt allerlei belemmeringen in het dagelijks leven. Bovendien wordt de kans op bijwerkingen en complicaties erdoor vergroot. Soms zelfs is door die slechte voedingstoestand verdere behandeling in het geheel niet meer mogelijk.
In een ander artikel deden de onderzoekers verslag van bevindingen rond de verstrekking van enzympreparaten. Vaak hebben alvleesklierkankerpatiënten een tekort aan enzymen, dat moet worden aangevuld. Door een enzymentekort verslechtert namelijk de spijsvertering. Enzymen zorgen ervoor dat het voedsel dat je eet in je lichaam wordt omgezet tot brandstof. In de praktijk blijkt het nog niet zo eenvoudig voor artsen om in te schatten welke patiënten baat hebben bij enzympreparaten en welke niet. Het vervolgonderzoek Promzyme aan het AMC gaat dit nader onder de loep nemen.
Het is belangrijk dat een diëtist tot het behandelteam behoort. Deze voedingsdeskundige kan het huidige gewicht en het voedingspatroon in kaart brengen en aan de hand van de dagelijkse behoeften een dieet samenstellen. Het kan daarbij nodig zijn om het normale eten en drinken aan te vullen met een energie- en eiwitrijke drinkvoeding. Het gewichtsverlies dat ontstaat – mede door een gebrek aan eetlust – moet dan ook tijdig ondervangen worden door de patiënt naar een diëtist te verwijzen.
Waar staan we over tien jaar?
‘Eén ding is zeker: er valt nog heel veel te winnen voor alvleesklierkankerpatiënten. We hopen in de nabije toekomst alle mensen met deze ziekte meer kans op levensverlenging te geven. Met daarbij een betere kwaliteit van leven.’
(l) Anouk Latenstein, arts-onderzoeker aan het AMC. (r) Marc Besselink, hoogleraar chirurgie die dit onderzoek leidt.