Meedoen aan onderzoek, ja of nee?
Mensen houden, heel begrijpelijk, vast aan het leven. Daarom wordt elke mogelijkheid gezocht, bekeken en gevraagd. Als een arts u voorstelt mee te doen aan een onderzoek naar een nieuwe behandelmethode of trial (trial; een proefonderzoek), voelt dat dan ook vaak als een kans. Voordat u beslist of u dat daadwerkelijk wilt doen, is het wel erg belangrijk goed te weten wat u te wachten staat en wat het u zou kunnen brengen. Succes van de behandeling en het effect op uw kwaliteit van leven.
Waarom is onderzoek nodig?
In de westerse wereld streven we naar wetenschappelijk onderbouwde behandelingen (evidence-based). Dat betekent dat hun werking en veiligheid bewezen moet zijn door onderzoek. Onderzoek verloopt in fasen: eerst in het lab, daarna op dieren en uiteindelijk op mensen. Wat mag u verwachten als u deelneemt?
Er is een verschil tussen onderzoek naar nieuwe technieken en nieuwe medicijnen. In beide gevallen is een goed gesprek met uw arts en onderzoeker essentieel. U krijgt alle informatie en moet vaak ook schriftelijk toestemming geven. Zo draagt onderzoek bij aan betere, veiligere zorg!
Onderzoek naar nieuwe medicijnen bij mensen is erg afhankelijk van de fase waarin het medicijn getest wordt. Een medicijnonderzoek bij mensen vindt namelijk plaats in drie fasen:
Fase 1: Is het geneesmiddel veilig?
In de eerste fase kijken onderzoekers of proefpersonen (meestal gezonde vrijwilligers, uitbehandelde patiënten) het middel verdragen.
Fase 2: Werkt het middel?
Als het middel voldoende veilig is wordt er in fase 2 de werkzaamheid van een medicijn getest. Bij kankerpatiënten kijkt men bijvoorbeeld of de tumor slinkt (wat is de tumorrespons) en welke hoeveelheid van het medicijn daarvoor nodig is.
Aan kankerpatiënten wordt vaak gevraagd om aan een fase 2 onderzoek mee te doen wanneer zij niet meer op de gebruikelijke behandelingen reageren.
Fase 3: Werkt het middel beter dan al bestaande middelen?
Zijn de resultaten goed, dan zoeken de onderzoekers meer patiënten. Vaak vergelijken ze het nieuwe middel met een al bestaande behandeling. Pas na deze fase kan men echt vaststellen of het middel effectiever is.
Bij dit onderzoek weten arts én patiënt vaak beiden niet welk middel iemand krijgt (dat heet: dubbelblind en willekeurig onderzoek, het is de hoogste standaard in wetenschappelijk onderzoek omdat er geen beïnvloeding kan plaatsvinden).
De patiënt weet in de fase niet altijd zeker of men het werkzaam medicijn gaat krijgen of een ander of mogelijk placebo of nepmedicijn.
Na deze fase volgt, bij voldoende resultaat, registratie van het middel als officieel geneesmiddel. Artsen mogen het middel nu gaan voorschrijven
Fase 4: Wat zijn de effecten op lange termijn?
Ook naar geregistreerde geneesmiddelen vindt onderzoek plaats. Meestal gaat het dan om bijwerkingen op lange termijn.
Informed Consent
Voor iedere fase in het testen van medicijnen is altijd eerst toestemming van de Ethische Commissie van het ziekenhuis nodig. Deze commissie bestaat over het algemeen uit onafhankelijke artsen en ethici. Buiten de toestemming van die commissie moeten patiënten zelf ook altijd schriftelijk toestemming geven voordat een geneeskundige behandeling mag worden uitgevoerd. Om toestemming te kunnen geven moet een patiënt adequaat geïnformeerd zijn. Deze onlosmakelijke combinatie van informatie en toestemming wordt aangeduid als ‘informed consent’ (geïnformeerde goedkeuring). Bij een behandeling in het kader van een onderzoek, moet er daarom voorafgaand aan dat onderzoek een helder protocol worden opgesteld, waarin doel en werkwijze helder omschreven staan, evenals de risico’s van de patiënt. Het kan en mag dus nooit gebeuren dat er zonder uitdrukkelijke toestemming van een patiënt aan een medisch experiment wordt meegedaan.
De keuze om deel te nemen aan onderzoek
Nieuwe behandelingen worden uitgebreid onderzocht voordat ze beschikbaar komen. Voor patiënten kan deelname aan een onderzoek echter extra belasting betekenen: vaker naar het ziekenhuis, meer controles en mogelijk onbekende bijwerkingen.
Voor komt deze keuze vaak op een kwetsbaar moment, wanneer eerdere behandelingen niet hebben geholpen. Het is daarom belangrijk om goed af te wegen wat het beste past: bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek of kiezen voor rust en kwaliteit van leven. Een bewuste keuze geeft rust en zekerheid. De partner noch andere naasten noch artsen mogen daar over beslissen. De beslissing om mee te doen moet altijd gedaan worden door de patiënt.
