Preventie van kanker
Men kan zelf de kans op kanker verminderen. Naast erfelijke factoren is het inmiddels duidelijk geworden dat leefstijl zeker van invloed is op het ontstaan van kanker. Het Nationaal Fonds tegen Kanker richt zich in haar voorlichting en wetenschappelijk onderzoek op voeding, beweging en welzijn tijdens en na de behandeling van kanker. Men kan namelijk, bij voorkeur onder professionele begeleiding, ook zelf bijdragen aan de behandeling van kanker. Een gezonde leefstijl heeft namelijk niet alleen een zeer waardevolle betekenis in het voorkomen van kanker maar is ook van essentieel belang tijdens de behandeling. Zij kan bijdragen aan een Langer Beter Leven voor mensen met kanker door verdere verzwakking te voorkomen of de conditie te verbeteren. Dit zal het succes van iedere behandeling verhogen.
Leefstijlfactoren
Behoudende schattingen houden het op 30%, maar vermoedelijk ligt het getal hoger. Het National Cancer Institute in de VS stelt dat bij kanker maar liefst 80% terug te brengen is tot ‘vermijdbare factoren’. Dit is als volgt verdeeld: 30% hangt samen met roken, 40% met voeding en 10% met andere leefstijlfactoren als beweging. Erfelijkheid is ook een factor, maar wel van veel minder belang dan de andere oorzaken. Het gaat dan vooral om kanker die op jonge leeftijd ontstaat, maar soms ook bij borstkanker: zo worden de borstkankergenen BRCA1 en BRCA2 voor 5 tot 10% van alle gevallen van borstkanker verantwoordelijk gehouden.
Over erfelijkheid en afweer
Ondanks het feit dat het menselijk genoom (alle menselijke genen samen) de afgelopen jaren ontrafeld is, werd ook duidelijk dat in de meeste gevallen niet één of een paar genen aangewezen kunnen worden als oorzaak van een bepaalde vorm van kanker. Als er al een genetische oorzaak is, dan gaat het om een samenspel van honderden genen, het al dan niet optreden van veranderingen daarin (mutaties), de mate van activering van die genen (epigenetica) en – last but not least – om de verdedigingsmechanismen die het lichaam kent om net ontstane kankercellen weer op te ruimen. Veel wetenschappers gaan er namelijk vanuit dat er dagelijks een paar honderd kankercellen in het menselijk lichaam ontstaan, die vrijwel altijd onschadelijk gemaakt worden door ons afweersysteem. Het falen van onze eigen afweer is in die optiek de belangrijkste oorzaak van kanker. Hoe het ook zij, van onderstaande factoren is in ieder geval duidelijk geworden dat ze een rol spelen bij het verlagen van de kans op het krijgen van kanker:
Hoe word je gezond oud?
1. Niet roken
Roken is een van de meest kankerverwekkende factoren. Voor veel vormen van kanker is ook al aangetoond dat zij veel vaker voorkomen bij rokers dan bij niet-rokers. Naast het verhogen van de kans op kanker, heeft roken nog veel meer nadelige effecten. Zo lijden hart- en vaten sterk onder roken. Dit wordt nog eens versterkt omdat roken vaker dan gemiddeld samengaat met een ongezonde leefstijl: minder gezond eten, minder bewegen en meer alcohol.
Lees meer
In welke mate roken verantwoordelijk is voor een specifieke kanker, is nauwelijks te zeggen. Dat hangt van veel factoren af. Maar er is geen twijfel over mogelijk dat roken in veel gevallen tot het eerder optreden van ziekte in het algemeen leidt, en kanker in het bijzonder.
2. Een gezond lichaamsgewicht
De laatste jaren is steeds duidelijker geworden dat bij overgewicht de kans op diverse vormen van kanker beduidend hoger is.
Lees meer
Hoe dat precies werkt, is nog niet bekend. Mogelijk leidt overgewicht vaker tot een lichte mate van chronische ontsteking in het lichaam. Dat ondermijnt ons afweersysteem weer, waardoor kankercellen meer kans krijgen. Daarnaast hangt overgewicht ook vaak samen met een ongezondere leefstijl (minder goede voeding, weinig beweging) wat het effect ook weer versterkt.
3. Goede voeding
Er bestaat veel verschil van mening over goede voeding. Het Nederlands voorlichtingsbureau voor voeding, het Voedingscentrum, is nogal gematigd in haar voorlichting en houdt ons voor dat 20-30 gram vezels, twee ons groente en twee stuks fruit, tweemaal per week vis, weinig verzadigde vetten en weinig zout voor ons de optimale voeding is.
Lees meer
Maar daar valt nog wel wat op af te dingen. Het is in ieder geval niet het voedingspatroon van de oermens. Dat lijkt logisch, maar toch zijn onze genen nauwelijks veranderd en dus ook onze voedselbehoeften niet. Wetenschappers komen er steeds vaker achter dat een heleboel van wat wij tegenwoordig eten niet bepaald het beste voedsel voor ons is (o.a. te bewerkt, te veel zout en suiker, te veel kunstmatige toevoegingen, te weinig mineralen en vitamines). Er zal wel altijd discussie blijven over wat goede voeding nu precies is.
4. Voldoende lichaamsbeweging
De oorspronkelijke eerste mens was naar alle waarschijnlijkheid een jager-verzamelaar. Hij moest in elk geval de hele dag op zoek naar voedsel en dat leverde een bewegingspatroon op van vele uren beweging per dag. Hoewel dit tienduizenden jaren geleden is, lijken onze genen nog sprekend op die van de oorspronkelijke mens. Maar onze activiteiten (en ons voedingspatroon, zoals we hierboven zagen) zijn nogal veranderd. Kortweg: we bewegen veel te weinig (en eten ook nog te veel)! Met allerlei ziekten tot gevolg, waaronder ook kanker.
Lees meer
Het effect van meer bewegen is ook aangetoond in wetenschappelijk onderzoek: bewegen houdt de vaten soepel, het hart sterk en het immuunsysteem actief. Vooral dat laatste zou een betere bescherming tegen kanker geven. Hoeveel beweging en in welke vorm precies nodig is, weten we niet. Althans, de meningen daarover verschillen aanzienlijk. Maar vooralsnog is wel onomstotelijk bewezen dat mensen die regelmatig bewegen (en zich af en toe flink inspannen) gemiddeld gezonder zijn en minder kanker krijgen dan mensen die voornamelijk een zittend leven leiden.
5. Geen chronische stress
Het menselijk lichaam is gebouwd op het kunnen leveren van piekprestaties. Binnen een seconde kunnen we uit ruststand tot grote lichamelijke en/of geestelijke activiteit komen. Dit wordt ook wel genoemd de flight or fight respons (vlucht- of vechtreactie). Fysiek gebeurt er dan van alles tegelijk: bloeddruk en hartslag gaan omhoog, de afweer wordt onderdrukt, het energieverbruik gaat omhoog, etc. Dit gebeurt allemaal bij acute stress. En dat vergt een heleboel energie, maar duurt nooit lang. Het lichaam en onze geest hebben daarna rust nodig voor verwerking en herstel van die acute stress.
Lees meer
Het wordt echter anders als die stress niet meer verdwijnt; chronisch wordt. Daar is het menselijk lichaam helemaal niet op gebouwd. Het probleem bij chronische stress, of vaak herhaalde stress, is dat er te weinig tijd is om te herstellen. Na verloop van tijd worden de verhoogde bloeddruk en de onderdrukte afweer de norm, en is er eigenlijk nooit meer sprake van een ruststand. Dit fysieke effect is bij mensen met chronische stress ook aangetoond; zelfs in hun slaap blijft het herstel uit. Zo gaat het van kwaad tot erger. Niet zo vreemd dat mensen dus ziek kunnen worden van chronisch stress. Ook kan kanker ontstaan, omdat het tot ontstekingen kan leiden en ons hele afweersysteem kan platleggen.
6. Matig of geen alcohol
Regelmatig horen we via diverse media over het gunstige effect van het mediterrane dieet. Omdat het (vrijwel dagelijks) drinken van wijn daar ook onderdeel van is, nemen we vaak voetstoots aan dat dit dan ook wel gezond zal zijn. Voor een deel is dat ook waar. Vooral van rode wijn (waarschijnlijk door de resveratrol in de schil van de blauwe druif) is aangetoond dat het drinken van een of twee glazen per dag beschermt tegen hart- en vaatziekten. Echter, voor sommige ziekten is juist aangetoond dat alcoholgebruik een ongunstig effect heeft. Psoriasis komt meer voor bij vrouwen als ze bier drinken en ook borstkanker lijkt iets vaker voor te komen bij alcoholgebruik.
Lees meer
Mogelijk dat bij het beschermende effect van alcohol het ook niet zozeer de alcohol zelf is, of bepaalde stoffen in wijn, maar de ontspanning, het genieten en het plezier dat samengaat met het alcohol drinken. Veel is dus nog onduidelijk over het al dan niet gunstige effect van alcohol, wél is duidelijk dat grotere hoeveelheden alcohol eigenlijk altijd schadelijk zijn. Zowel omdat het belastend is voor de lever (en dus het ontgiften van ons lichaam vermindert), als omdat veel alcohol kan leiden tot overgewicht want alcohol heeft veel calorieën.
Stoppen met roken
