Gewichtsverlies en ondervoeding

Veel voorkomende problemen bij mensen met kanker zijn onbedoeld gewichtsverlies en ondervoeding. Dit kan een negatieve invloed hebben op de conditie van het lichaam en het herstel van de ziekte en behandeling. Op deze pagina leest u meer over de oorzaken van onbedoeld gewichtsverlies en ondervoeding bij kanker, de gevolgen hiervan en wat u zelf kunt ondernemen om ondervoeding zoveel mogelijk te voorkomen.

Oorzaken gewichtsverlies

Gewichtsverlies is vaak het gevolg van minder eten dan dat het lichaam nodig heeft.
Aan de ene kant kunnen door lichamelijke en psychische gevolgen van kanker en de behandeling daarvan de eetlust afnemen. Dit kan bijvoorbeeld komen door misselijkheid , vermoeidheid of door (tijdelijke) smaakverandering als gevolg van de behandeling.
Aan de andere kant, kunnen ziekte en behandelingen ook het verbruik door het lichaam zelf verhogen. De tumor kan bijvoorbeeld veel energie kosten doordat het voedingsstoffen gebruikt om in stand te blijven en te groeien. Bij een grote of meerdere tumoren gebruikt het lichaam de voedingsstoffen die eigenlijk nodig zijn voor het normale functioneren. Een ander voorbeeld is dat het lichaam bij het herstel na een operatie extra voedingsstoffen nodig heeft. Wanneer het lichaam meer energie verbruikt dan voor de ziekte, heeft het ook meer energie en dus meer voeding nodig.

Ondervoeding

Ondervoeding wordt gedefinieerd als een voedingstoestand waarbij sprake is van een tekort of disbalans van energie, eiwit en/of andere voedingstoffen, Dit leidt tot meetbare nadelige effecten op de lichaamsomvang en lichaamssamenstelling, het functioneren en klinische resultaten. Ondervoeding is dus meer dan alleen een te laag gewicht. Ook met een normaal of overgewicht kan iemand ondervoed zijn. Veel mensen hebben overgewicht en dan lijkt afvallen in eerste instantie misschien wenselijk. Toch is dat niet het geval. Het lichaam verliest vaak geen gewicht in de vorm van vet. Bij ondervoeding is met name sprake van verlies van vetvrije massa, zoals spieren. Afbraak van spieren zijn kwalijk omdat het leidt tot een vermindering van kracht en meer vermoeidheid.

In de volgende situaties is er meestal sprake van ondervoeding:
– Onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 10% in 6 maanden
– Onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 5% in een maand
– BMI kleiner of gelijk aan 18,5 (Bij 65 jaar en ouder BMI kleiner of gelijk aan 20)

Het lichaamsgewicht is in beginsel een goede maat om te zien of u voldoende energie haalt uit uw voeding. Het is belangrijk uw gewicht in de gaten te houden. Eén keer per week wegen op hetzelfde tijdstip en dezelfde weegschaal, geeft een goede indruk van het lichaamsgewicht. Valt u in korte tijd veel af en lukt het niet om voldoende te eten, dan is het raadzaam om dit met de arts te bespreken. Een (oncologie) diëtist kan een persoonlijk advies geven afgestemd op de klachten en mogelijkheden.

Ondervoeding komt vaker voor in een vergevorderd stadium van kanker. Bij kanker in de alvleesklier, maag, slokdarm, eierstokken, longen,
lever en in de mond of keel komt ondervoeding frequenter voor. Bij deze vormen van kanker is contact met de diëtiststandaard opgenomen in het behandelplan.

Gevolgen gewichtsverlies en ondervoeding

Gewichtsverlies en ondervoeding voor of tijdens een behandeling hebben een negatieve invloed op de gezondheid. De conditie kan afnemen en herstel van het lichaam gaat vaak moeizamer. De kans op complicaties bij een operatie zijn daarnaast groter en de bijwerkingen bij radio- en chemotherapie kunnen heftiger zijn. De overlevingskansen en de kwaliteit van leven kunnen door de gevolgen van ondervoeding lager zijn. Goede voeding en een stabiel lichaamsgewicht zijn dus zeer belangrijk wanneer u kanker heeft. Niet alleen doorstaat u de behandelingen beter, maar een goede voedingstoestand heeft ook een positieve invloed op het succes van de behandeling.

Voorkomen van ondervoeding

Goede voeding in combinatie met beweging kan bijdragen aan een gezonde voedingstoestand, het op peil houden van een stabiel lichaamsgewicht en het behoud van spiermassa. Zo kunnen de behandelingen succesvoller worden doorstaan. Het is van belang de voedingstoestand al in een vroeg stadium van de ziekte te screenen. Ondervoeding kan zo tijdig worden ontdekt en behandeld.

Goede voeding

Goede voeding is van belang om ondervoeding te voorkomen. Goede voeding bevat genoeg voedingsstoffen die voldoende energie leveren. Met name eiwit is belangrijk voor het herstel van ziekte en het behoud van spierweefsel en organen. Door meerdere kleine maaltijden over de dag te verdelen is het mogelijk voldoende energie binnen te krijgen. Variatie in voedingsproducten voorkomen tekorten aan voedingsstoffen .
Daarnaast is het binnenkrijgen van voldoende vocht van belang. Aanbevolen wordt minimaal 1,5 liter per dag te drinken. Voor mensen van 65 jaar en ouder ligt de vochtbehoefte met 1,7 liter per dag iets hoger. Dit komt door een meer kwetsbare nierfunctie en een groter vochtverlies via de huid. Bij verhoogd vochtverlies, bijvoorbeeld bij braken, diarree of koorts, kan de vochtbehoefte ook verhoogd zijn. U kunt bij een diëtist oncologie terecht voor persoonlijk advies afgestemd op de klachten en mogelijkheden.

Beweging

Onlosmakelijk van voeding is beweging van belang voor het behoud en de opbouw van spierweefsel. Alleen goede voeding zonder beweging leidt niet tot de gewenste resultaten. Om spieren op te bouwen, is het belasten van de spieren essentieel.
Voor veel mensen is sporten en bewegen tijdens chemotherapie en revalidatie een grote stap. Misschien bent u het niet gewend om te sporten of vindt u het spannend het lichaam te belasten. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat het veilig is om te sporten terwijl u kanker heeft. Sporten kent zelfs verschillende voordelen bij patiënten met kanker. Dit geldt ook wanneer u chemotherapie krijgt of bijvoorbeeld vermoeid bent. Fysieke inspanning kan helpen om kanker en chemotherapie beter te doorstaan en sneller te herstellen. Kies daarom een sport waar u zich prettig bij voelt en die u goed kunt volhouden. Een oncologisch fysiotherapeut kan helpen bij het samenstellen van een persoonlijk beweegprogramma dat het meest effectief is in uw situatie en het beste past bij uw wensen. Ook kunt u deelnemen aan oncologische bewegingsgroepen. Bij deze groepen houdt de begeleiding rekening met uw mogelijkheden en worden de activiteiten aanpast aan uw niveau.

©Janneke van Meel